A kiedy się dziwić przestanę…

Są takie, które wmaszerowują do twojego serca jak do siebie. Rzucają kapelusz na wieszak, rozsiadają się w fotelu i patrzą na ciebie z bardzo kocią miną “no co, przecież ja tu mieszkam”.

Są takie, które wchodzą na palcach, zdejmują buty w przedpokoju, przysiądą na moment na krześle i zanim się obejrzysz – znikają, a ich wcześniejszej obecności nie zdradzi nawet ruch firanki.

Te pierwsze kochasz jak swoje, bo cóż ci czynić. Żywisz i hołubisz, a to jak panoszą się w twoim sercu obserwujesz z pewną dozą dumy i rozczulenia. Czasem zasypiasz z twarzą wtuloną w kłębek ciepłej mruczącej frazy.

Nieobecność tych drugich może wypatrzysz wśród nieporuszonych sprzętów, niedotkniętych książek, nierozsuniętych bibelotów. Może, gdy znów się przemkną, zdołasz je chwycić za rękę i poprosić “zostań”. Zostaną: zwiewne, migoczące, wtulone w jakiś kącik lub przycupnięte na etażerce, piękniejące z każdym uśmiechem, którym je obdarzysz.

Tylko pamiętaj, że mając w domu wróżkę musisz cholernie uważać, żeby jej koty nie zeżarły.

Był rok 1996, a może nawet 1995. Jechałam nad morze, autem, z czeskim przyjacielem znajomych. Trasa była długa, upłynęła nam na rozmowach o życiu, wszechświecie i całej reszcie oraz słuchaniu muzyki. “Puszczę ci mojego ulubionego pieśniarza, to Czech, ale może cię język nie zrazi”, powiedział w pewnym momencie. “Jestem osłuchana, nie reaguję nerwowo na czeski”, zapewniłam. Więc włączył.
Nie pamiętam wiele, ale było to ładne. Ciepłe i łagodne.
Zapamiętałam niebieską okładkę z fotografią wykonawcy. I nazwisko. Nohavica.

Minęło parę lat. W tym czasie wrosłam w Piwnicę pod Baranami. Odkryłam ponownie, “dorośle”, Cohena (którego słuchałam bezrefleksyjnie całe dzieciństwo, a później mi przeszło, żeby odżyć lata później i trwać we mnie do dziś). Odkryłam, że Grechuta to nie tylko Dni, których jeszcze nie znamy. Przeżyłam wakacje, podczas których nie byłam w stanie słuchać niczego poza Koftą. Zasłuchałam się w Brelu do etapu, gdy niemal zaczęłam rozumieć francuski (nigdy się go nie ucząc). Znudził mi się Wysocki, za to odkryłam, że Okudżawa prawdopodobnie nie znudzi mi się już nigdy. Gdzieś w tle zamajaczył na moment Grebienszczikow. Zasłuchałam na śmierć kolejne kasety Krainy łagodności.

Przyjaciele i znajomi słuchający podobnej muzyki czasem wspominali, że jest taki facet, Nohavica, i on jest dobry, na co odpowiadałam “wiem, wiem, słyszałam nawet, kiedyś się w końcu zainteresuję porządniej”. Nie przyszedł Mahomet do góry…

O festiwalu Ballads of Europe w Niepołomicach dowiedziałam się tylko i wyłącznie dlatego, że w 2008 roku, pierwszego dnia, występowała na nim Tamara Kalinowska. Spojrzałam na program. Był wieczór irlandzki (lubię), piosenki Kaczmarskiego (doceniam), Daukszewicz (uwielbiam odkąd pamiętam). No i niejaki Jaromír Nohavica… Uznałam że opatrzność daje mi jasno do zrozumienia, że moje mityczne “kiedyś” to “teraz” i kupiłam karnet na całość imprezy.

Mając w pamięci nieco zatarte wspomnienie tamtej podróży wydawało mi się, że wiem czego się spodziewać. Miałam rację: wydawało mi się. To był grom z jasnego nieba. Wyszedł facet na scenę, uśmiechnął się, a ja przepadłam z kretesem.

Rozmawiał z publicznością między piosenkami po czesku, co wydało mi się naturalne – i dopiero na kolejnych polskich koncertach odkryłam, że takie nie było, a publiczność śpiewała z nim, co na odmianę wydało mi się dziwne jak na polskie warunki. I znów dopiero na kolejnych koncertach odkryłam, że to akurat norma.

Koncert trwał dość długo, ale i tak – jak dla mnie – zbyt krótko. Chciałam tak zostać. Trwać. Chwilo trwaj, do cholery, proszę o azyl w tym czasie poza czasem, w tej przestrzeni wypełnionej melodiami, które słyszałam po raz pierwszy, ale wydawało mi się, że znam je całe życie. Wypełnionej ciepłem zdolnym stopić Antarktydę i przerobić ją na palmiarnię. Wypełnionej ludźmi, którzy ewidentnie przeżywali coś bardzo podobnego. Ludźmi, którzy śpiewali. Razem. Czysto! W obcym języku!

Noc po koncercie spędziłam na youtubie dokształcając się zachłannie. Następnego dnia, przed kolejnym koncertem Ballad, kupiłam Doma, ponieważ zawierało DVD z koncertu. A wiedziałam już, że audio mi chwilowo nie wystarczy – potrzebuję też wizji…

Wizja “z puszki” też, niestety, nie wystarczała. Ale póki co, nie miałam wyboru. Słuchałam zachłannie, oglądałam Doma i zasoby youtube’a, czytałam stronę. Zagłuszałam żal, że dopiero teraz, że nie te naście lat wcześniej. Odrabiałam straty. Zaglądałam wytrwale na sekcję “koncerty” w polskiej części strony.

W końcu się doczekałam, koncerty jakieś się pojawiły.
Tylko dlaczego w Warszawie i w dzień powszedni? No, dlaczego, ja się pytam?

Mam silną wolę – robi ze mną co chce. Zresztą, zawsze odczuwałam silną presję na powtarzanie doświadczeń. Mój ukochany spektakl obejrzałam trzycyfrową liczbę razy, pod Baranami od dawna już było można mnie spotkać co tydzień, w dzieciństwie ukochane książki czytałam po kilkadziesiąt razy, teraz zeszłam do kilku powrotów, ale jednak wciąż wracam. Do Gardzienic pielgrzymowałam z zaciętością i uporem nie bacząc na odległość, marne połączenie, ani nawet na umieranie moich ukochanych Metamorfoz.

Pojechałam.

Padało od rana, ale przed wieczorem rozpogodziło się. Ktoś tu ma dobre układy z górą, uznałam. Ów ktoś miał na ten temat własne zdanie: “Ja wiem, ja wiem, to polskie kobiety! One tak trzymały to niebo – mówiły «Nie padać mi tu, bo wieczorem idę na koncert Jarka»”

W ogóle było zabawnie. Oraz były pawie. Które zdominowały mi wspomnienia z koncertu nie tylko dlatego, że się darły.
Pierwszym zaakcentowaniem obecności widowni innego gatunku był moment, gdy artysta wszedł na scenę. “Witaj, Warszawo!”, powiedział. W tym momencie na scenie wylądował bardzo zaciekawiony paw. Wyraźnie poczuł się reprezentacją. “Warszawa to my!”.

Później zwierzątka, niestety, głównie przeszkadzały. Zapadał zmierzch, pora gdy ptaki idą spać. Przeszkadzaliśmy im w tym. Siedziały na drzewach dookoła sceny i na każdy głośniejszy dźwięk (np. oklaski) zrywała się fala gwałtownych, nieprzyjemnych dla ucha, i bardzo głośnych protestów. “Ciszej, cholerne homosapiensy, dajcie spać!”, wydawały się krzyczeć. Podziwiałam opanowanie Jaromíra Nohavicy, który zdawał się ich w ogóle nie zauważać, choć subtelnie przedłużał wstępy do piosenek, pozwalając ptaszyskom umilknąć zanim zaczynał tekst. Ignorował je starannie, aż do V jednym dumku na Zarubku…

“Gdy śpiewam tę pieśń tutaj, to ludzie nie bardzo wiedzą o co w niej chodzi”, powiedział. “A później jadę tam do siebie, i po drugiej stronie Olzy ludzie też nie wiedzą o chodzi. Bo to jest pieśń tych kaczek na Olzie”. I wtedy, na pierwsze dźwięki heligonki, rozpętało się piekło. Chyba wszystkie pawie z Łazienek postanowiły się odezwać, i to dając z siebie wszystko. I wtedy Jaromír pierwszy raz przerwał granie. Zasłuchał się w ten wrzask i pokazując gestem na drzewa, konfidencjonalnie zniżając głos, powiedział “To są bardzo inteligentne pawie… F-dur, chłopaki! F-dur!”.

Wtedy wiedziałam już na pewno, że będę na wszystkich koncertach, na jakie zdołam dotrzeć. Żeby przypadkiem nie przegapić kolejnej takiej perełki.

Efektem tego silnego postanowienia był wyjazd do Lublina. Trochę się bałam jechać w taką trasę autem sama (wtedy jeszcze się bałam), więc ponieważ nikt inny nie chciał wlec się tak daleko, wyciągnęłam – nie bez obaw – ojca. Wiedziałam już wtedy, że niecały miesiąc później będzie koncert w Krakowie, o czym rodziciela bardzo starannie nie poinformowałam. Nie czułam się na siłach tłumaczyć, że to nie jest ważne, że niedługo będę miała kolejny koncert, bo przecież tam, w Lublinie, może się na scenie wydarzyć coś niesamowitego.

I wydarzyło się.

“Bardzo się cieszę, że przyjechałem wreszcie do Lublina. Jedną z moich ulubionych książek jest Sztukmistrz z Lublina Singera. Więc teraz dla Singera…” i zaśpiewał Potulní kejklíři.

Po powrocie do domu, czytam po raz kolejny Sztukmistrza z Lublina oraz piszę do JN maila:
“Zawsze gdy słyszę tę Pańską piosenkę Potulní kejklíři to widzę taki obrazek: błotnista droga przez łaki, kałuże po deszczu. Słychać pieśń. Dookoła wozu ciągniętego przez niskiego konika idą artyści śpiewając jakieś prawosławne Alleluja. Za nimi biegnie mały czarny piesek.
Mój umysł nie jest dobry w tworzeniu obrazów ze słów. Powyższy obraz też nie jest zatem moją wizją, a przypomnieniem – tak kończy się realizacja telewizyjna spektaklu Żywot protopopa Awwakuma Ośrodka Praktyk Teatralnych «Gardzienice».
Gardzienice za swą siedzibę przyjęły małą wiochę na końcu świata, od której wzięły nazwę, ale lata całe wędrowały, pokazując swoje spektakle – trochę akrobatyki, dużo pieśni, rytm i słowo – po wsiach zbierając w zamian pieśni z tych wsi. Artyści wędrowni, kuglarze właściwie. Wędrowni artyści z
wędrowną publicznością, bo jeśli oni gdzieś nie jadą, to do nich się jedzie, a to zawsze wyprawa, niezależnie od miejsca gdzie się mieszka na codzień.
Do Lublina przyjechałam pierwszy raz w okolicach przełomu wieków, w drodze do Gardzienic właśnie. Ale nie pojechałam z Lublina do Gardzienic, tylko – naczytana Sztukmistrzem z Lublina – do Piask. Jak Jasza do Magdy. Z Piask poszłam już na nogach, wieś Gardzienice jakieś 4km od skrzyżowania w Piaskach, gdzie zatrzymuje się autobus.
W czasie koncertu w Lublinie jednym zdaniem związał Pan wcześniej osobne nitki mojego świata – te dwie wcześniej już związane ze sobą – Singerowską i Gardzienicką – z tą Pańską. (…)
[Dziękuję] za ten kolejny supełek w gobelinie, jakim jest mój świat. Bo im chaotyczniej rozrzucam swoje zainteresowania tym uparciej on się układa w jakiś nadrzędny wzór. Może w tym wzorze kiedyś ośmielę się dostrzec to, co Jasza Pokutnik z Lublina dostrzegł w gwiazdce śniegu”.

- Da się to w ogóle oglądać?
- Tak.

No dobra.
Tak, wiem, po odejściu od researchu reklamacji nie uwzględnia się. I jeśli poprzestałam na powyższej rozmowie w kwestii tego, na co się wybieram, to nie powinnam mieć żalu, że dostałam nie do końca to, czego się spodziewałam.

A spodziewałam się, mianowicie, spektaklu. Znaczy: ekspozycja, zawiązanie, perypetia, punkt kulminacyjny, takie tam. Fabuła. Zwłaszcza fabuła. “Kometa, czyli ten okrutny wiek XX wg Jaromíra Nohavicy” spektaklem nie jest. To raczej szereg “clipów” do poszczególnych piosenek, połączonych wspólną sytuacją dramatyczną.

Weselisko jest dramatycznie nośną sytuacją, o czym wiemy przynajmniej od czasów Wyspiańskiego. Oglądając “Kometę…” miałam nieodparte wrażenie, że ktoś się na “Wesele”, owszem, mocno zagapił. Mianowicie: w pierwszej piosence oglądamy Pana Młodego dojeżdżającego na ślub. Następnie całość przenosi się za scenę, skąd dobiegają odgłosy hucznej imprezy. Mocno alkoholowej, zaryzykowałabym. Od czasu do czasu, ktoś – najwyraźniej zmęczony hałasem i weseleniem się – wyrywa się z tamtej ciżby, w naszym kierunku – na scenę, i… zaczyna marzyć, lub wspominać, albo coś mu się zwiduje. Widzimy wizje konkretne i oniryczne, o przyszłości i przeszłości, nadzieje i obawy. Różne, jak piosenki Jaromíra Nohavicy.

Poziom widowiska też jest, niestety, różny. Bywa nudno, bywa porywająco. Czasem dużo się dzieje, ale w tak schematyczny i powtarzalny sposób, że aż przykro, a później scena absolutnie statyczna wali obuchem między oczy i ciary idą po plecach. I różnie się zapamiętuje sceny i piosenki – jestem pewna, że nie potrafię sobie przypomnieć ponad połowy. Te zapamiętane również zapamiętałam kontrastowo: niektóre dlatego, że mnie zdenerwowały, inne dlatego, że mnie zachwyciły.

Co zatem pamiętam?
Pamiętam nudę, kiczowatość i naiwną ilustracyjność rozpoczynającej spektakl Vlaštovki. “Starzy” z panną młodą czekają, pan młody dojeżdża na motorze, od czasu do czasu machając ręką. Na ekranie z tyłu 120% lukru w lukrze – motylki, jaskółki, papież na nartach.
Podobało mi się natomiast wykorzystanie ekranu w Darmoděju. Niedosłowne, oniryczne, dziwne jak sam Darmoděj.

Piękne połączenie Sarajeva i Dance macabre. Stół jako wóz. Najpierw młodzi – jadą, na wesele do Sarajeva? Może. Zakochani, trochę naiwni. Z tyłu wozu śpią starzy. Gdy Sarajevo się kończy następuje odwrócenie “wozu” i oglądamy drugą stronę medalu. Już sam pomysł ładny. Ale dopiero Dance macabre to jest coś, dla czego warto było obejrzeć ten spektakl. Zwrotki bardziej recytuje niż śpiewa Mirosław Neinert. Obok niego, wpatrzona w dal, siedzi Elżbieta Okupska, nieobecna, zamyślona. Uśmiecha się smutno do jakichś swoich myśli. Z tego zamyślenia nie budzi się nawet na czas śpiewanych pomiędzy zwrotkami wokaliz. Nie wiem o czym śpiewa, ale czyni to porażająco. Najgenialniejszy moment całego spektaklu, niewiele mi brakowało do popłakania się.

Mikymauz zainscenizowany jest jako scena kłótni “młodych”. Czyje to obawy, że za parę lat tej wspólnej drogi, która właśnie się zaczyna, dojdzie do sytuacji gdy łóżka rozdzielą się na dwa niepodległe państwa strzeżone przez graniczne druty z tapet? Że utracą zdolność rozmowy, że uczucie skończy się jak ta kawa, która jest wypita a w domu nie ma jej więcej? Piosenka robi wrażenie, sama scena nie. Wstają, siadają. Znowu wstają, znowu siadają. Krzyczą na siebie tekstem piosenki. Nie wiedzą co zrobić z rękami, brakuje jakiegokolwiek innego pomysłu na środki ekspresji poza krzykiem.

Między skłóconych młodych do stołu dosiadają się starzy. W sytuacji wspólnego posiłku słuchamy Zestárli jsme lásko. Niewiele się dzieje, napięcia też nie ma za dużo, ale za to jest dający wytchnienie po Myszce Miki spokój. I ocean ciepła. Jedyny moment, w którym poczułam się prawie jak na Jarkowych koncertach: ciepło, spokojnie, bezpiecznie.

Wreszcie sama Kometa, piosenka finałowa. Goście weselni zza sceny wychodzą w noc na zewnątrz, patrzą w gwiazdy. Leci kometa. Siadają, patrzą. Gwiazdy na ekranie są może nieco zbyt łopatologicznie ilustracyjnie, ale na tyle mało kiczowate same w sobie, że nie przeszkadzają. A piosenka jest przecież piękna sama w sobie.

Podsumowując: nie żałuję, że to zobaczyłam. Żałuję, że nie dowiedziałam się wcześniej dokładnie, czego mogę, a czego nie powinnam się spodziewać. Może w sumie lepiej, że nie silono się na fabułę, na opowieść, a zwłaszcza na morał czy wnioski. Dość mocno widać, że ten spektakl powstał z fascynacji piosenkami Jaromíra Nohavicy i z czystej chęci zaśpiewania ich sobie. Z dwojga złego może ta autoteliczność “zaśpiewania sobie” lepsza jest od dorabiania jakiejś ideologii na siłę?

Kupowanie nowego samochodu w moim wykonaniu przypominało kabaret w kilkunastu odsłonach. Że rozważania co w ogóle powinnam kupić trwały ponad rok – nie dziwi nic, w końcu mam niską decyzyjność, nieprawdaż. A przecież oczywiste było, że to się w końcu musi skończyć na Peugeocie. Ponieważ na Jaguara mnie nie stać.

Odnalezienie cechy wspólnej między Peugeotem, Jaguarem i mną pozostawiamy drogiemu czytelnikowi jako ćwiczenie samodzielne.

W jednej z dość wczesnych odsłon kabaretu wystąpił pan dealer, który ochoczo przygalopował do mnie z drugiego końca salonu i zaczął wychwalać urodę i wyposażenie auta, nad którym wisiałam. Zapytany o silniki w tym modelu, poszarzał, skląsł w sobie, wygrzebał spod lady odpowiednie tabelki i uciekł.

Scena kulminacyjna natomiast odegrała się w krakowskim salonie Peugeota, gdy już w zasadzie byłam pewna, że 200-ileś To Jest To. Zajęła się mną bardzo miła pani, która przekonywała mnie, że dwieścieszósteczka to jest bardzo miłe autko, ale skoro lubię jazdę dynamiczną, to może być dla mnie nieco zbyt słabiutkie. Dwieściesiódemeczka natomiast, która stoi na placyku, ma ten mocniejszy silniczek, a ponadto radyjko z empetrójeczkami, cztery poduszeczki powietrzne i zapewne jeszcze parę innych atrakcyjek, ale nie dosłuchałam, bo mi się móżdżek wyłączył.

Auto (nie autko!) kupiłam gdzie indziej, gdzie była lepsza okazja (nie okazyjka).
Acz nadal zastanawiam się nad możliwością wystąpienia o pozwolonko na pistolecik oraz o licencyjkę prewencyjnego odstrzaliku dealereczek, kelnereczek, oraz – spójrzmy prawdusi w oczka – administratorków serwerków.